| Φωτό από τις διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ |
Η αθέατη πλευρά του "οικονομικού θαύματος" του Ερντογάν
Του ΜΩΥΣΗ ΛΙΤΣΗ*
Για «οικονομικό θαύμα» του Ταγίπ Ερντογάν μιλούσε μέχρι πρόσφατα ο διεθνής τύπος, θαμπωμένος από τις υψηλές αποδόσεις της τουρκικής οικονομίας, με χαρακτηριστικότερο σύμβολο της νέας εποχής τα πολυτελή εμπορικά κέντρα κυρίως στην οικονομική πρωτεύουσα της χώρας, την Κωνσταντινούπολη.
Ίσως όχι τυχαία η αντίδραση στην κατασκευή ενός νέου εμπορικού κέντρου σε πάρκο κοντά στην πλατεία Ταξίμ, ήταν αυτή που πυροδότησε την τουρκική «ιντιφάντα».
Η μεγάλη ανάπτυξη των τελευταίων ετών συνέβαλλε στην ισχυροποίηση των νεοθομανικών ηγεμονικών σχεδίων του Ερντογάν, ο οποίος πλασάρεται από μεσολαβητής για την επίλυση του μεσανατολικού, διατηρώντας μέχρι πρότινος πολύ καλές σχέσεις με το κράτος του Ισραήλ αλλά και την παλαιστινιακή ισλαμική οργάνωση, Χαμάς, μέχρι υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Συρία(ξεχνώντας τη δική του βαρβαρότητα) και «γεφυροποιός» με το Ιράν.
Δεν πάει καιρός που προβάλλονταν με ιδιαίτερη έμφαση η μεγάλη επιτυχία του Ερντογάν, η αποπληρωμή το 2012 των δανείων που είχε πάρει η Τουρκία από το ΔΝΤ στη διάρκεια των αλλεπάλληλων νομισματικών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων του 2000, σε αντιδιαστολή με την άλλοτε «ισχυρή» Ελλάδα, που μετατρέπονταν σε… Αργεντινή. Ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν έχασε άλλωστε την ευκαιρία να προβεί πέρυσι σε χαιρέκακες δηλώσεις με αφορμή την ελληνική κρίση.
Η Τουρκία έμοιαζε να έχει αφήσει οριστικά πίσω της το προβληματικό παρελθόν των αλλεπάλληλων κρίσεων. Παρά τη διεθνή κρίση η τουρκική οικονομία έτρεχε με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Το 2011 η Τουρκία ήταν η πιο ταχύτατα αναπτυσσόμενη οικονομία στην Ευρώπη με ρυθμούς ανάπτυξης 8,5%. Τα πρώτα σημάδια κόπωσης φάνηκαν πριν λίγο καιρό, όταν ανακοινώθηκε ότι η ανάπτυξη για πέρυσι περιορίστηκε στο 2,2%. Το τελευταίο τρίμηνο του 2012, η τουρκική οικονομία αναπτύχθηκε κατά 1,4% σε ετήσια βάση, ποσοστό που είναι το χαμηλότερο από το 2009.
Ανάπτυξη επί Πιστώσει
Το οικονομικό θαύμα του Ερντογάν, το οποίο βοήθησε τον Τούρκο ηγέτη να παρουσιάζεται ως εκπρόσωπος μιας ανερχόμενης περιφερειακής οικονομικής και διπλωματικής δύναμης, μία μουσουλμανική δημοκρατία γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής, οφείλονταν σε μία βασική παράμετρο: την κατά 40% αύξηση ετησίως των πιστώσεων που χορηγούσαν οι τουρκικές τράπεζες, ευνοώντας την άνθιση ενός καταναλωτικού μπουμ αλλά και μιας ανερχόμενης μεσαίας τάξης, η οποία παράλληλα με τις οικονομικές ανέσεις, αποστρέφεται την τάση «ισλαμοποίησης» που επιχειρεί να επιβάλλει ο Ερντογάν στην Τουρκία.
 |
| Αντλίες νερού κατά Τούρκων διαδηλωτών |
Τα τελευταία χρόνια άνθισε στην Τουρκία το λεγόμενο ισλαμικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο σε αγαστή συνεργασία με το Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης(AKP) του Ερντογάν συνέβαλλε στη διόγκωση του καταναλωτισμού, δίνοντας δάνεια με πιο προνομιακό επιτόκιο από αυτό των συμβατικών τραπεζών. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2011, τα καταναλωτικά δάνεια που είχαν χορηγήσει οι ισλαμικές τράπεζες είχαν αυξηθεί κατά 53% σε σχέση με 36% των δανείων που είχαν δώσει οι εμπορικές τράπεζες, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της χώρας. Οι ισλαμικές τράπεζες είχαν δώσει 5 τρισ. λίρες σε καταναλωτικά δάνεια.
Το μεγαλύτερο μέρος των 80 δισ. δολαρίων σε βραχυπρόθεσμο δανεισμό στον οποίο προσέφυγε η Τουρκία από το 2010, προέρχεται από τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου, που έχουν στρατηγικό στόχο τη διατήρηση ενός ισχυρού σουνιτικού καθεστώτος στην περιοχή ως αντίβαρο στο σιϊτικό Ιράν.
Τα δύο τελευταία χρόνια, το ποσοστό του χρέους ως προς το διαθέσιμο εισόδημα των τουρκικών νοικοκυριών αυξήθηκε από 35% σε 45%. Το συνολικό εξωτερικό χρέος της Τουρκίας ανέρχεται σε 40% του ΑΕΠ. Είναι σχετικά μικρό σε σχέση με το υψηλό χρέος των χωρών του ευρωπαϊκού νότου. Μία από τις προσεχείς οικονομικές προκλήσεις που θα κληθεί η τουρκική κυβέρνηση να αντιμετωπίσει είναι η παρακμή των μεγάλων της εξαγωγικών αγορών, λόγω της αστάθειας στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική. Μεταξύ 2002 και 2010 το μερίδιο της χώρας σε εξαγωγές προς τις περιοχές αυτές αυξήθηκε από 13% σε 26%.
Παρά τη μείωση της εξάρτησης από την Ευρώπη, με το σύνολο των εξαγωγών να μειώνεται από 56% το 2005 σε 46% το 2010, τα εντεινόμενα οικονομικά προβλήματα στην Ευρώπη, θα αρχίσουν να επηρεάζουν και την τουρκική οικονομία, κάτι που φάνηκε ήδη με τη σημαντική κάμψη των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης πέρυσι. Μεγάλο μέρος μάλιστα των εξαγωγών του 2012, αφορούσε τις εξαγωγές χρυσού προς το Ιράν. Παρά το διεθνές εμπάργκο η Τουρκία διατηρεί άριστες οικονομικές σχέσεις με το καθεστώς της Τεχεράνης.
Τα στοιχεία αυτά συγκλίνουν στην άποψη που έχουν εκφράσει από πολύ καιρό οικονομικοί παρατηρητές για το «τουρκικό θαύμα», ότι είναι δηλαδή μία ακόμη τριτοκοσμικού χαρακτήρα φούσκα, χωρίς καν τα πλεονεκτήματα της ισχυρής παραγωγικής βάσης που διαθέτουν ανερχόμενες οικονομίες όπως η Βραζιλία και η Αργεντινή.
Μεγάλες ανισότητες
Ακόμη και την περίοδο των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης, η τουρκική κοινωνία συνέχισε να χαρακτηρίζεται από βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Χιλιάδες Τούρκοι συρρέουν στην Κωνσταντινούπολη των 14 εκατ. κατοίκων από την ύπαιθρο για να βρουν δουλειά, μένοντας σε παραγκουπόλεις. Παρά τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, η εύρεση δουλειάς εξακολουθεί να είναι κάτι πολύ δύσκολο.
 |
| Σύμβολο της οικονομικής ανάπτυξης τα ψηλά κτίρια |
Η Τουρκία είναι η τρίτη μεγαλύτερη σε κοινωνικές ανισότητες χώρα μεταξύ των 34 κρατών μελών του ΟΟΣΑ, παρά τη μέση ετήσια ανάπτυξη 3,5% μεταξύ 2007 και 2011. Ανάπτυξη που οφείλονταν στο κατασκευαστικό μπουμ και την κατανάλωση με επίκεντρο τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Οι αναλυτές αποδίδουν μάλιστα στην μεγάλη κοινωνική ανισότητα, την αναποτελεσματικότητα του φορολογικού συστήματος, το οποίο χρηματοδοτείται κατά τα δύο-τρίτα από τους έμμεσους φόρους, όπως ο 18% φόρος επί των πωλήσεων όσον αφορά τα περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες. Ακόμη και αυτός ο φόρος παρουσιάζει τεράστιες διαφορές συντελεστών πχ 8% για τα ρούχα και το χαβιάρι και μηδέν για τους πολύτιμους λίθους.
Η ανεργία παρά την ανάπτυξη παραμένει ψηλά στο 8%-9%. Ο περιορισμός στη δράση των συνδικάτων-ακόμη παραμένουν σε ισχύ οι σκληροί απαγορευτικοί νόμοι από την εποχή της στρατιωτικής δικτατορίας του 1980- και οι φραγμοί όσον αφορά τις γυναίκες που ψάχνουν δουλειά σε μία παραδοσιακή μουσουλμανική κοινωνία, είναι μερικά ακόμη χαρακτηριστικά που λησμονούνται πίσω από τη βιτρίνα του «οικονομικού θαύματος». Μόλις το 30% των γυναικών και λίγο πάνω από το 40% των γυναικών ηλικίας 15-24 ετών εργάζεται ή αναζητά εργασία.
«Το κοινωνικό κράτος δεν υπάρχει στην Τουρκία. Το μεγαλύτερο ποσοστό φόρων προέρχεται από τις μεσαίες και χαμηλές τάξεις», δηλώνει σε σχετικό ρεπορτάζ του «Reuters» oΤούρκος οικονομολόγος Μουσταφά Σονμέζ.
Το 2011, το 16% του πληθυσμού περιλαμβάνονταν στην κατηγορία όσων ζουν κάτω από το όριο φτώχειας με εισόδημα 3.120 λίρες(1.256 ευρώ) το μήνα για μια οικογένεια τεσσάρων ατόμων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου